Çocuklarda disiplin nasıl olmalıdır? Uzman psikolog açıkladı

Çocukların tabiatı hudutları zorlamaktır. Her seferinde tıpkı bilindik ve inançlı reaksiyonla karşılaşmak isterler. Her şeye karşın disiplin, çocukları meçhullükten kurtarır ve korkularını dindirir. Pekala, çocuğa nasıl disiplin kazandırılır? Çocuklarda ödül ceza istikrarı nasıl sağlanır? Çocuğun her yaptığı yanlışa ceza verilmeli midir? 

Çocuğunuz mutfaktaki kaseyi duvara fırlatıp etrafı hem çorba hem kırık kase kesimleriyle batırıyor olabilir.

Sizin gözünüzün içine baka baka çiçeğin saksısını devirebilir.

Siz bir işle uğraşırken gelip size bir anda vurmaya başlayabilir.

Ve daha neler neler…

Yalnız değilsiniz. Bunları tüm anne babalar bir halde yaşar. Hatta eğitimci/psikolog/vs. dediğimiz ebeveynler de yaşar. Çocukların tabiatı hudutları zorlamaktır. Her seferinde birebir bilindik ve inançlı reaksiyonla karşılaşmak isterler. Her şeye karşın disiplin, çocukları meçhullükten kurtarır ve korkularını dindirir.

• Mükemmel ebeveynlik yoktur.

Disiplin çok kolay bir şey değil, bunu kabul ediyoruz. Birçok yanılgı ve yanlış da yaparız. Değerli olan bunu mümkün olan en az seviyeye indirmektir. Bir de onarmak. Bir yanlışı düzeltmek için çabalamak, telafi etmek.

DİSİPLİNİN HEDEFİ NEDİR?

Kendinize bunu sorun. Neyi başarmak istiyorsunuz? Çok öfkelendiğinizde tek hedefiniz çocuğunuza ceza vermekmiş üzere gelebilir. Güya çocuğumuz yaptığının cezasını çektiğinde rahatlayacakmışsınız üzere hissedebilirsiniz. Fakat gerçekte bir gayeniz vardır. Çocuğunuz bir şey öğrensin istersiniz. Emel ceza vermek değil, bir davranış “öğretmektir”. Bunu dramatik hale getirmeden nasıl yapabiliriz? Asıl hedefimiz bunu keşfetmek olmalıdır.

Çocuğunuz bir restoranda otururken oyuncağını yere attığında ya da kaba davranmaya başladığında çabucak bu davranışını kesmesini isteriz. Yahut okulda arkadaşı ona “koca popolu” dediği için öfke krizi geçirip arkadaşını dövdüğünde bir daha asla bu türlü bir şikayet gelmesin isteriz.

Çocuğumuzu durdurmak istediğimizde de genelde ağzımızdan şu kelamlar dökülür: “Kes şunu!”, “Çünkü ben o denli diyorum!”, “Beni utandırıyorsun!”…

Bütün bu kelamların gayesinin ne olduğunu kendimize sormamız gerekir. Bir ebeveyn olarak benim gayem sözümü dinletmek mi, yoksa çocuğuma hakikat davranışı öğretmek mi? Karşılıklar bizi çok farklı niyet yapılarına götürür.

• Ceza gerçek bir tahlil değildir.

Kendinizi sık sık çocuğunuzu ağlaması bitene kadar odasına gitmesini söylerken bulabilirsiniz. Ya da akşam sevdiği tatlıdan yoksun kalma cezası verirken de bulabilirsiniz. Yahut düşünme köşesine gönderip ne yaptığını düşünmesini isterken de bulabilirsiniz. Bu cezalar kısa vadede işe yarayabilir. Lakin uzun vadede bize kalıcı tahliller vermez. Bütünsel bir eğitim ise, ömür uzunluğu süren hünerler kazandırır. Tıpkı tohum ekmek üzeredir. Bir tohum ekersiniz, bir vakit sonra ise kocaman bir ağaç ve kilolarca meyveye dönüşür. Elbette ki bu süreç hem vakit hem emek ister. Lakin emin olun, buna bedel.

• Bütünsel eğitim: Yeni bir niyet biçimi

Beynimize yeni bir şey öğretmek zordur. Zira bu güne kadar kazandığı alışkanlığı değiştirmeye çalışırız. Bir de bir krizin içindeyken durup kendimize soru sormak ve tahlil yapmaya çalışmak kulağa biraz imkansız gelebilir. Ancak vakitle bu yeni niyet biçimi de olgunlaşacak ve kendinize en uygun hale bürünecektir. Yapabileceğiniz en küçük ve kolay kesimden başlayın ve sonra çorap söküğü üzere devam ettirin. Pekala, neyden bahsediyoruz? Bu niyet biçimi/bütünsel eğitim nasıl bir şeydir?

Bütünsel eğitimin 3 temel sorusu vardır. Bu üç soruyu kendinize sormaya çalışın:

1. Çocuğum neden bu türlü davrandı?

Öncelikli olarak disiplin yaklaşımınız çocuğunuzun ve sizin karakter yapısına ve kim olduğunuza nazaran değişebilir. Mesela diyelim ki çocuğunuz ödev yapmayı reddediyor. Neden bu türlü davranıyor? Bunun karşılığı çocuktan çocuğa değişir. Kimi çocuk için ödev yapmak kazanamadığı bir savaşta üzere hissettirir ve öfke uyandırır. Kimi çocuk çok zorlandığı için ona bunaltıcı gelir. Kimi çocuğun ise masa başı işlerden daha çok fizikî aktiviteye muhtaçlığı vardır. Çocuğun temel duygusu baş karışıklığı yahut çaresizlik olabilir. Tahminen de bunlardan hiç biridir. Yalnızca o gün canı istemiyordur.

Çocuğunuzun neler yaşadığını fark etmeniz, bakış açınızı değiştirir. Sizin yansınızı de değiştirir. O yüzden birinci olarak bu davranışını neden yapmakta olduğunu içten bir biçimde merak etmemiz gerekiyor.

2. Ona şu an ne öğretmek istiyorum?

Bu üstte da bahsettiğimiz bir mevzu. Vakit idaresi öğretmek istiyor yahut sorumluluk almayı öğretmek istiyor olabilirsiniz. Seçim yapabilmeyi öğretmek, baş karışıklığıyla gayret etmek de olabilir. Öğretmek istediğiniz davranış yahut paha her neyse ona karar vermelisiniz.

3. Bunu nasıl daha düzgün yapabilirim?

Şu ana dek uyguladığınız sistem pek başarılı olmuyor üzereyse, bunu geliştirmeniz her vakit mümkün. Öncelikli olarak şunu bilmelisiniz: Hissimiz ateşlendiğinde, yani duygusal bir krizin içindeyken (ağlama nöbetleri, öfke krizi, ağır heyecan, vs.) beynimizin ön lobu devre dış kalır. Bu ön lob da niyet ve aksiyona sistemimizi düzenleyen yerdir. Yani çok ağır bir hissin içindeyken dışarı olup bitenleri görmeyiz, söylenenleri duymayız. Çocuklar da böyledir. Evvel duyguyu yatıştırmak gerekir. Şu an ne yaşadığını ve nasıl hissettiğini çocuğunuza söylerseniz (buna his yansıtma deriz) bir müddet sonra anlaşıldığını hissedecektir ve yatışacaktır. Akabinde mantıklı cümlelerinizi söyleyebilirsiniz. Yalnızca neler olup bittiğini anlamaya çalışın ve nasıl tahlil üreteceğinizi araştırın. Bu bir ödev yapmama krizi olabilir, marketten istediği oyuncağı almadığınız için yaşadığınız bir kriz olabilir yahut öbür bir şey. Evvel hissini yansıtacağız, sonra hudut ve seçenekler hakkında konuşabiliriz.

Bu husus hakkında daha detaylı okuma yapmak için Daniel J. Siegel ve Tina Payne Bryson tarafından yazılmış Dramsız Disiplin kitabını inceleyebilirsiniz.