Yaşlılık ve yargı sistemi!

Yaşlı beşerlerle çalışanların karşılaştığı en büyük sıkıntılardan biri, “yaşlı” olmanın eşiğini belirlemektir.

Kim ve kimin yaşlı yahut yaşlı vatandaş olarak kabul edilmesi gerektiğini belirlemek zordur. Yaşlanma, kimi sabit kronolojik yaşlarda meydana gelen büyük bir dönüşümden fazla farklı beşerler için farklı vakitlerde meydana gelen ömür uzunluğu bir dizi geçişi içerir (Ferraro ve Wilmoth 2007; Rothman, Dunlop ve Entzel 2000).

Nüfusumuzun yaşlanmasının, ceza infaz sistemi de dahil olmak üzere Türkiye toplumunun çabucak hemen her tarafı için geniş kapsamlı tesirleri vardır. Yaşlı nüfus arttıkça yaşlıların; hata mağdurlarının, hatalıların, hapishane mahkumlarının yanı sıra mahkeme ve hukuk sisteminin tüketicileri olarak ceza infaz sistemi ile bağlantı kuran vatandaşları (Rothman, Dunlop, and Entzel 2000) temsil edebileceğini bekleyebiliriz. 

Yaşlı yetişkinler sorunu, kriminologlar ve ceza infaz yetkililerinden fazla ilgi görmedi. Bu özel mevzu, bu boşluğun bir kısmını doldurmayı amaçlamaktadır.

YAŞLANMA, KABAHAT VE CEZA İNFAZ SİSTEMİ

Yaş ve cürüm ortasındaki bağlantı uzun vakittir kriminolojide bir çalışma odağı olmuştur ve hata istatistikleri daima olarak cürmün gençlerin alanı olduğunu göstermektedir. 18 ila 24 yaş ortasındaki genç erkeklerin kabahatin çoğunluğunu işlediğini biliyoruz. Ayrıyeten, yaşın cürümle karşıt orantılı olduğu eğilimi gösteren bir yaş-suç eğrisi olduğuna dair çok sayıda delil vardır.

Yaşlı yetişkinlerin, yaşlandıkça hata için daha az fırsata sahip olmaları mümkündür. Hayat üslubu perspektifi; yaşlıların düşük suçluluğunun yaşlanmanın biyolojik sürecini, yaşlanmaya eşlik eden rolleri ve toplumsal olarak yapılandırılmış bakış açılarını yansıttığını ortaya koymaktadır (Feldmeyer ve Steffensmeier 2007). Başkaları yaşlanan nüfustaki artışın, yaşlı hatalıların “suç dalgasına” neden olacağını öne sürüyor. Yaşlı nüfus ortasındaki tutuklanma eğilimlerini gerçek bir formda kestirim etmedeki zorluğun bir kısmı, suça karışan yaşlıların nispeten az sayıda olay oluşturması ve birçok araştırmacının ham sayılara ve yüzdelere güvenmesi ve yaş standardizasyon tekniklerini gereğince dahil etmemesidir (Feldmeyer ve Steffensmeier 2007).

Bugünün yaşlı vatandaşları daha uzun, daha sağlıklı ömürler, işgücü ve başka toplumsal faaliyetlerle etkin olarak meşgul olmaları nedeniyle, yaşlı yetişkinlerin artan sayıda cezai kabahat işleyebileceği düşünülebilir. Ayrıyeten, toplumun yaşlanan nüfus hakkındaki manzaraları geliştikçe, vatandaşların yaşlı suçluları ve yaşlı istismarı, ihmali ve berbat muamele hadiselerini bildirmeye daha istekli olduklarını görebiliriz. Ayrıyeten, polis uygulamalarının ve tutuklama siyasetlerinin da tutuklama oranlarını etkileyebileceğini biliyoruz. Yaşlı hatalılar ortasındaki hata oranının yükselip yükselmediği yahut istikrarlı olup olmadığı konusunda uyuşmazlık olsa da, hata oranları tıpkı kalsa bile, nüfusumuzdaki demografik değişimler nedeniyle çok sayıda yaşlı hatalı ve mağdurun sayısının artacağını varsaymak daha gerçekçidir.

Yaşlı nüfusun büyümesinin yargı için güçlü tesirleri vardır. Gitgide daha fazla yaşlı insan mahkemeleri kullanıyor ve onların yasal sıkıntıları hem sayı hem de karmaşıklık bakımından genişlemeye devam edecek (Rothman ve Dunlop 2006; Rothman, Dunlop ve Entzel 2000). Hasebiyle, mahkeme ve yargı vazifelilerinin artan yaşlı nüfusla başa çıkmak için stratejiler geliştirmeye başlaması zaruridir. Yargıçlar ve mahkeme çalışanı sıklıkla yaşlanma sürecini gereğince anlamamakta ve yasal sistemde çalışan yaşlıların sıkıntılarına dikkat etmemektedirler. 

Bazı yargı alanları, ihtisaslaşmış yaşlı mahkemelerinin oluşturulmasıyla atılımlar yapmaktadır. Bu mahkemelerin maksatlarından biri, aile mahkemelerinde yaşananlara emsal biçimde, takım odaklı bir yaklaşım sunmaktır. Bu mahkemelerde yargıçlar, avukatlar ve öteki mahkeme çalışanı, yaşlılara- şahitler, mağdurlar yahut davalar üzere – mahkeme sürecinde ilerledikçe yardımcı olmak için çeşitli topluluk ve toplumsal hizmet sağlayıcılarıyla yakın işbirliği içinde çalışır. Bu mahkemeler ekseriyetle ceza hukuku, uygar hukuk, miras ve aile mahkemesi mevzularının kapsamını ele alır. 

Yaşlıya ve yaşlılığa atfedilen bedel ve bu doğrultuda hayat geçirilen uygulamalar temel insan hakları düzenlemeleriyle ayrışmamakta olup , gerek ülkemiz açısından gerekse de Dünya’daki öbür ülkelere bakıldığında yasal düzenlemeler temel hak ve özgürlükler bağlamındadır.

Bu noktada ülkemiz açısından gerekli olan yaşlı bireyler için özel bir tüzel düzenleme yapmaktır. Bu da yaşlılığın özel hukuk kısmı olarak kabul edilmesidir . Gerçekten yaşlılığın özel bir hukuk kısmı olarak düzenlenmesi,  yaşa bağlı gelişen ve değişen durumların hukuksal bağlamda bir yaptırımla karşılık bulmasına sebep olacak ve toplum yaşlısına ve yaşlıya tabiri caizse ‘lütufta bulunarak’ hürmet göstermeyi bırakıp, bunun bir yasal karşılığı olduğunu bilerek davranacaktır.

Bu sayede yaşlı bireyler kendileri ismine özel bir hukuksal haklarının olduğunu bilerek buna nazaran yaşayacak ve toplum da buna nazaran reaksiyonlarını belirleyecektir.

SON SÖZ

Yaşlanan bir toplumda, bireyleri ve kümeleri yaşlandıkça etkileyen şartlar, tüm toplumun refahı ile ayrılmaz bir halde temaslıdır (Morgan ve Kunkel 2011; Wacker ve Roberto 2011). Yaşlanan nüfus ve toplum üzerindeki sonuçları dikkate almadan siyasetler geliştirmek, muhtemelen toplumsal problemlerin artmasına neden olacaktır. Ceza infazı sistemi, giderek daha da yaşlanan bir nüfusun muhtaçlıklarını gidermek olarak adlandırıldığından, ceza infaz yetkililerimizi yaşlı nüfusun biyolojik, toplumsal ve ruhsal gereksinimlerine hassas olarak, daha âlâ eğitmemiz, yetiştirmemiz ve yaşlı nüfusun muhtaçlıkları ile başa çıkmaya gereksinim duyduğumuzun gerektirdiğini kabul etmeye başlamamız mecburidir.

Yaşlı bireylerin tecrübelerinden faydalanmak ,onları bilge şahsiyetler olarak kabul etmek, prestij görmelerini sağlamak, zati kültürümüzde var olan ve korunacak olan bir gelenek ; lakin yasal olarak hem ihmal ve istismarın önlenmesi hem de  infazlarının adaletli bir biçimde uygulanması açısından tüzel düzenlemenin yapılması zorunluluktur.

Sağlıklı Yaşlanın ve Sevgiyle Kalın.

Uzman Psikolog Serkan YÜKCÜ