Kanser genetik midir? Kanserin Artışı ve Genetik Yatkınlık

Kanserin Artışı ve Genetik Etkileri

Dr. Frankie Jackson-Spence, “Bir doktor olarak kanserin giderek arttığına kendi gözlerimle tanıklık ediyorum. Günümüzdeki veriler, her iki kişiden birinin yaşamı boyunca kanserle karşılaşacağını gösteriyor. Birleşik Krallık’ta kanser tedavisi gören üç milyondan fazla birey var ve bu sayının 2025 yılına kadar 3,5 milyona ulaşması bekleniyor” dedi. Türkiye’de ise son veriler 2022 yılına ait. Bu yıl içinde ülkemizde 240 bin 13 yeni kanser vakası kaydedilirken, 129 bin 672 kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetti. Türkiye’de erkeklerde 132 bin 476 ve kadınlarda 107 bin 537 kanser vakası tespit edilmiştir. Akciğer, meme ve kolorektal kanser türleri en sık görülenler arasında yer alıyor. Uzmanlar, kanser oranlarındaki bu artışın nedenlerini araştırmakta ve bu durumu önlemek için alınacak tedbirler üzerine yoğunlaşmaktadır.

Kalıtsal Kanser ve Genetik Faktörler

Kanserlerin yaklaşık yüzde 5-10’u kalıtsal ve hatalı genlerden kaynaklanmaktadır. Bu durum, bireyin kansere yakalanma riskini artırabilir. Tüm kanserler, bir kişinin genlerinde yaşam boyu meydana gelen değişiklikleri içerir; ancak tüm kanserler mutlaka ‘genetik’ değildir. Hatalı genler, ebeveynden çocuğa geçebilir, fakat bu, çocuğun mutlaka kansere yakalanacağı anlamına gelmez. Sadece daha yüksek bir risk altında oldukları anlamına gelir. Bu durum, ‘genetik yatkınlık’ olarak bilinir. Bir kanserin gelişmesi için daha fazla genetik değişikliğin oluşması gerekir ve eğer ebeveynlerinizden zaten hatalı bir gen miras aldıysanız, bu olasılık artar. Ayrıca, çevresel faktörler de kanser gelişiminde büyük rol oynar ve bu durum, kansere yakalanma olasılığını etkileyebilir. Çevremizin genlerimizi ve dolayısıyla kanser riskimizi etkileme şekli ise epigenetik olarak adlandırılmaktadır.

Hangi Kanser Türleri Genetik Yatkınlık Gösterir?

Genetik bağlantı, özellikle meme, bağırsak ve mide kanserleri için en güçlü olanıdır. Araştırmalar, akciğer ve cilt kanseri gibi diğer kanserlerin daha çok sigara, diyet, alkol, kimyasallar ve bazı enfeksiyonlar gibi çevresel risk faktörlerinden kaynaklandığını göstermektedir. Yaş da çoğu kanserin gelişimi için önemli bir risk faktörüdür.

Aile Geçmişi ve Kanser Genleri

Ailenizde ‘kanser genleri’ varsa, şunlara sahip olabilirsiniz:

• Ailenin aynı tarafında (baba veya anne tarafında) birden fazla akrabanın kanser olması.
• Akrabaların aynı kanser türü veya aynı gen hatasından kaynaklanan kanserlere sahip olması (örneğin, meme ve yumurtalık kanseri).
• Yakınlarının genç yaşta kansere yakalanması (örneğin, meme, bağırsak ve rahim kanserleri için 50 yaşından küçük olması).

Genetik Testler ve Bilgi

Genetik testler, hatalı genleri gösterir ancak kesin bir sonuç vermez. Genetik test, bir kişinin DNA’sındaki değişiklikleri arayan bir kan testidir. Bazı genetik değişiklikler, bireyin yaşamı boyunca kansere yakalanma riskinin artmasıyla ilişkili hatalı genleri tespit edebilir. Bu bilginin edinilmesi, bireyin kendi kanser riski ve çocukları için risk konusunda daha bilinçli kararlar almasına yardımcı olabilir. Ancak, genetik bir değişikliğin tespit edilmesi, bir kişinin kansere yakalanıp yakalanmayacağını kesin olarak belirlemez. Sigara içme, UV ışınlarına maruz kalma, fiziksel aktivite ve beslenme gibi faktörler de bu süreçte önemli bir rol oynamaktadır.

BRCA Genleri ve Kanser Riski

Her genin anneden ve babadan gelen iki versiyonu vardır. Genellikle bir kanserin gelişmesi için iki hatalı genin bulunması gerekir. Hatalı bir genin miras alınması, kanserin gelişimi için çevresel bir tetikleyiciye sadece bir ‘ek darbeye’ ihtiyaç duyulacağı anlamına gelir. Hatalı bir geni miras almayan birinin ise ‘iki darbeye’ ihtiyacı olacaktır ve yine de kanser gelişebilir, yalnızca daha ileri bir yaşta. İyi bilinen bir örnek, meme kanserine yakalanma riskini artıran BRCA genleridir (meme kanseri genleri: BRCA1 ve BRCA2). Güçlü bir aile geçmişi olan kadınlar, bu genler için taranır. Ancak bu genlere sahip olmak, kişinin meme kanserine yakalanıp yakalanmayacağına dair kesin bir bilgi vermez. İstatistikler, hatalı BRCA1 veya BRCA2 genine sahip her 100 kadından yaklaşık 70’inin 80 yaşına kadar meme kanserine yakalanacağını göstermektedir. Benzer ilişkiler, yumurtalık, prostat, bağırsak, pankreas, tiroit ve böbrek kanserleri için de geçerlidir.

Genetik Testler İçin Yönlendirme

Ailenizde kanser geçmişi varsa, genetik testler için yönlendirilebilirsiniz. Eğer ailede kanser öyküsü varsa veya bireyin genetik bir sağlık sorunu olduğundan şüpheleniliyorsa, doktorunuz genetik danışmanlık için yönlendirme yapabilir.

Aşağıdaki durumlarda genetik test için yönlendirilebilirsiniz:

• Genlerindeki bir değişiklikten kaynaklanma olasılığı yüksek olan sağlık sorunları veya kanser ile başvuruyorsanız.
• Ailenizden birinin hatalı genlerle bağlantılı bir kanseri varsa.
• Ailenizde aynı kanser türüne veya aynı genden kaynaklanan kanserlere sahip birden fazla kişi varsa.
• Genç yaşta kansere yakalanıyorsanız.
• Genç yaşta kansere yakalanmış bir aile üyeniz varsa.

Önemli Notlar

Aile geçmişiniz ne olursa olsun, bireysel kanser riskinizi yönetmek önemlidir. Genetik yatkınlığı olan bazı kanserler, yani birbirini takip eden her nesilde daha genç yaşta ortaya çıkar. Ancak aile geçmişine bakılmaksızın herkesin kendi bireysel kanser riskini yönetmesi ve kanser risk faktörlerini değiştirmesi gerekmektedir (örneğin, sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz yapma ve sigarayı bırakma gibi). Bir genin varlığı, kanser gelişimi ile doğrudan ilişkili değildir; yalnızca kişinin yüksek risk altında olup olmadığı konusunda bilgi verir.