KADEM “Yapay Zekâ ve Kadın” Tepesi’nin sonuç bildirisi açıklandı!

Kadın ve Demokrasi Vakfı’nın (KADEM) Haliç Üniversitesi’nde düzenlediği ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açılış konuşmasını yaptığı 6. Milletlerarası Bayan ve Adalet Tepesi’nin sonuç bildirisinde 7 başlıkta ‘Yapay zekâ için cinsiyet adaleti önerileri’ ön plana çıktı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Emine Erdoğan Hanımefendi, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş, konuk ülke bakanları, KADEM Mütevelli Heyet Başkanı Sümeyye Erdoğan Bayraktar ve KADEM Yönetim Kurulu Lideri Doç. Dr. Saliha Okur Gümrükçüoğlu’nun katıldığı tepede 2 gün boyunca, dünyanın farklı ülkelerinden akademisyen, uzman ve araştırmacılar “Yapay Zekâ ve Kadın” ana teması etrafında birçok husus başlığını tartıştı.

SONUÇ BİLDİRİSİNDE 7 ÖNERİ

Zirvenin sonuç bildirisi, KADEM Savunuculuk ve Araştırmalar Departmanı Yöneticisi Dr. Betül Özel Çicek ve KADEM Akademik Danışma Kurulu Üyesi Dr. Ravza Altuntaş Çakır tarafından deklare edildi.

Bildiride 7 başlık öne çıktı. Teklif başlıkları şu halde sıralandı:

Cinsiyete Hassas Yapay Zekâ Teşebbüslerine Yatırım Yapılması, Cinsiyet Uçurumunu Kapatmak İçin Yapay Zekâdan Yararlanılması, Yapay Zekâda Önyargının Azaltılması, Yapay Zekâda Bayan Liderliğinin Desteklenmesi, Araştırmalarda Cinsiyet Adaletinin Teşvik Edilmesi, En Yeterli Uygulamalar Rehberi Oluşturulması ve Demokratik Hukuk ve Siyaset İmali.

DEMOKRASİYİ BESLEYEN SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR İLERLEME HEDEFİ

Bildirinin sonunda “Belirtilen aksiyon planını teşvik ederek, sırf yenilikçi değil, birebir vakitte kapsayıcı bir yapay zekâ ortamı oluşturarak demokrasiyi besleyen sürdürülebilir ve adil bir ilerlemeyi hedefliyoruz. Bu yaklaşım, yapay zekânın toplumun tüm bölümlerinin faydasına, toplumsal dönüşüm için güçlü bir araç olmasını sağlayacaktır.” vurgusu yapıldı.

İşte tepeden çıkan sonuç bildirisinin tam metni:

KADEM 6. BAYAN VE ADALET DORUĞU “YAPAY ZEKÂ VE KADIN” SONUÇ BİLDİRİSİ

2024 yılında düzenlenen 6. Milletlerarası Bayan ve Adalet Tepesi, “Yapay Zekâ ve Kadın” temasıyla, yapay zekâ teknolojileri ile cinsiyet adaleti ortasındaki karmaşık alakaları ele almak için geniş kapsamlı bir platform sağladı. Tepe, bilgi üretimi, toplumsal normlar, etik standartlar, siyaset imali, hukuk süreçleri ve bayan refahı üzere çeşitli alanlarda yapay zekânın tesirlerini ele alan altı ana oturumdan oluştu. Bu oturumlar, yapay zekânın eşitliği sağlamada nasıl bir araç olabileceği yahut mevcut hiyerarşileri ve eşitsizlikleri nasıl derinleştirebileceği üzerine eleştirel bir diyalog oluşturdu.

Hızla gelişen teknolojinin dünyamızı tekrar şekillendirmeye başladığı kritik bir dönemeçteyiz. Yapay zekâ, kolay bir araç olmanın ötesine geçerek, hayatın her alanını denetim edebilme potansiyelini taşıyan otoriter bir güç haline gelmiş durumda. Bu teknolojik dönüşüm, bir otorite aracı olarak teknolojinin denetimden çıkıp kendi başına bir gaye haline gelmesi riskini de beraberinde getirmektedir.

Biliyoruz ki, bayan düşmanlığı global bir meseledir ve ataerkil sosyokültürel normlar belli bir kültür yahut ülkeyle sonlu değildir. Bu durum, daima birlikte çaba etmemiz gereken önemli bir sorun olarak karşımızda durmaktadır. Yapay zekâ teknolojileri toplumsal gelişim için bir araç olarak kullanılabileceği üzere, ayrımcılık ve baskı aracı olarak da fonksiyon görebilir. Bu tartışmada bayanların rolü ve temsiliyeti, geleceğin epistemolojilerini ve karar alma sistemlerini şekillendirmede kritik ehemmiyete sahiptir.

Yapay zekânın ayrımcılık ve baskı aracı olarak fonksiyon görmesinin önüne geçmek için yapay zekâyı disiplinler ortası bir yaklaşımla tekrar yorumlamamız gerekmektedir. Biliyoruz ki her bilgi kesimi güç yapılarıyla direkt irtibatlıdır ve yapay zekânın bir araç olmaktan çıkarak kendi başına bir maksat haline dönüşmeye başlaması kapitalist üretim hızlanması ile direkt ilintilidir. Gündemimiz, yere, dünyaya, insanlığa ve varoluşun her katmanına hassas teknolojilerin üretimini teşvik etmeyi amaçlamaktadır.

Bilgi sistemlerimizi tekrar şekillendiren büyük teknolojik ihtilalin başlangıcındayız. Bu başlangıçla eşitlikçi bir epistemolojiyi ileriye taşımak için eşsiz bir fırsata sahibiz. Biliyoruz ki bilgi hiçbir vakit tarafsız değildir; münasebetiyle bayan haklarını ve taleplerini politik, ekonomik ve toplumsal bir perspektif ile işleyişlere entegre etmek çeşitlilik ve kapsayıcılık için bir temeldir. Yapay zekânın da bayanların ömürlerini güzelleştirme ve cinsiyet önyargısını sürdürme konusunda ikili bir potansiyele sahip olması, kapsayıcı bir yapay zekâ gelişimi muhtaçlığını ivedilikle ortaya koymaktadır.

Ayrıca, yere, dünyaya ve doğal kaynaklara hassas kodlama, karşılıklı ömrü destekleyerek insan onurunu koruyacaktır. Yapay zekânın düzgüne kullanımının tam potansiyelini ortaya çıkarmak için önyargıların; cehalet, duyarsızlık ve yanlış bilgilendirme üzere kök nedenlerini ele almalı ve yapay zekânın tüm insanlığın faydasına hizmet etmesini sağlamalıyız.

Yapay zekâ ve bayan çalışmaları alanında KADEM, meseleleri belirlemenin ötesinde gelecekteki uygulamalara ve siyasetlere rehberlik edecek vizyoner bir perspektifle uzun vadeli bir çalışma başlatmıştır. Bir bayan STK’sı olarak, yapay zekânın, cinsiyet adaletini ileriye taşırken insan hakları ve temel özgürlükleri koruyacak biçimde dönüştürücü bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini savunuyoruz. Bunu başarmak için, bayanların yapay zekâ odaklı dijital ekosistemde tam iştirakini, temsilini ve güvenliğini sağlayacak, amaca yönelik bir hareket planı davetinde bulunuyoruz.

Eylem tekliflerimizden kimileri şunlardır:

• 1-Cinsiyete-Duyarlı Yapay Zekâ Teşebbüslerine Yatırım Yapılması:

Karar vericilere, cinsiyete hassas yapay zekâ teşebbüsleri için özel fonlar ayrılması davetinde bulunuyoruz. Yapay zekâyı yanlışsız ve yararlı bir formda kullanmak için, bayanların meselelerine dair bilgi toplanması ve bu bahiste farkındalık yaratılması kuraldır. Ulusal dijital siyasetler, kız ve bayanların dijital iktisatta aktif bir formda desteklenmesini ve tam manasıyla entegre edilmesini sağlayacak kapsamlı hareket planları içermelidir.

• 2-Cinsiyet Uçurumunu Kapatmak İçin Yapay Zekâdan Yararlanılması:

Yapay zekâ, bayanların güçlenmesine büyük katkı sağlama potansiyeline sahiptir, lakin bu potansiyelin tam olarak hayata geçirilmesi gerekmektedir. Yapay zekâ sistemlerinin mevcut hiyerarşileri pekiştirip eşitsizlikleri artırmasını önleyecek siyasetler geliştirilmelidir. Bu bağlamda, cinsiyet eşitsizliği uçurumunu kapatmak ve yapay zekâ teknolojilerinin eşitlik prensibini desteklemesini sağlamak için kararlı aksiyonların gerekliliğine dikkat çekiyoruz.

• 3-Yapay Zekâda Önyargıların Giderilmesi:

Yapay zekâ sistemlerinde stereotipleri ve ayrımcı önyargıları etkin olarak belirlemek ve ortadan kaldırmak elzemdir. Teknolojinin mevcut önyargıları yine üretip çoğaltarak tekrarlamasını önlemek için, bu problemlere yönelik proaktif tedbirler alınmalıdır. Bu adımlar; adalet, eşitlik ve kapsayıcılığı teşvik etmelidir.

• 4-Yapay Zekâda Bayan Liderliğinin Desteklenmesi:

Yapay zekâ sistemlerinin ömür döngülerinin her kademesinde bayan girişimciliğini ve liderliğini teşvik etmek değerlidir. Tacizden arındırılmış ortamlar oluşturacak ve kapsayıcı yatırımlar geliştirecek siyasetler sayesinde, bayanlar yapay zekâ alanında daha fazla mevcudiyet gösterebilecek, aktiflikleri ve yenilikçi katkıları artacak, böylelikle alan çeşitli bakış açılarıyla zenginleşecektir.

• 5-Araştırmalarda Cinsiyet Adaletinin Teşvik Edilmesi:

Yapay zekâ araştırmalarında cinsiyet adaleti —akademide de sanayide de— adaleti ve kapsayıcılığı hayata geçirebilmek için kritik kıymete sahiptir. Bayanların yapay zekâ araştırma alanlarında temsilini artıracak teşebbüsleri destekliyoruz.

• 6-En Yeterli Uygulamalar Rehberi Oluşturulması:

Kız çocukları, bayanlar ve gereğince temsil edilmeyen kümelerin, yapay zekânın geliştirilme ve uygulanma süreçlerinin her basamağında iştiraklerini teşvik eden ve destekleyen, üniversal olarak kabul edilebilir ve uygulanabilir bir en âlâ uygulamalar rehberi oluşturulmasını öneriyoruz. Bu kaynak, yapay zekâ alanında kapsayıcılık, eşitlik ve en uygun uygulamaları teşvik etmek için bedelli bir araç fonksiyonu görecektir.

• 7-Demokratik Hukuk ve Siyaset Oluşturulması:

Önyargıların siyaset süreçlerine sızmasını önlemek için kapsayıcı bir karar alma yapısı koşuldur. Temsiliyetin olmadığı durumlarda, siyasetler tüm kısımların muhtaçlıklarını karşılayamaz ve bakış açılarını yansıtamaz. Bu durum, bilhassa bayanları orantısız bir formda etkileyebilir. Yapay zekâ yönetişim çerçeveleri, yapay zekânın tüm toplum kesitlerine adil, şeffaf ve hesap verebilir bir biçimde hizmet etmesini sağlamak için etik ve demokratik prensipler üzerine inşa edilmelidir. Bayan hakları ise bu süreçte öncelikli ele alınmalıdır.

SONUÇ

Gelecekte nasıl bir dünyada yaşayacağımız, artık planladığımız ve konuştuğumuz yapay zekâ teknolojileri ile belirlenecektir.

Yukarıda belirtilen aksiyon planını teşvik ederek, sırf yenilikçi değil, tıpkı vakitte kapsayıcı bir yapay zekâ ortamı oluşturmayı, demokrasiyi besleyen sürdürülebilir ve adil bir ilerlemeyi sağlamayı hedefliyoruz. Bu yaklaşım, yapay zekânın tüm toplumsal bölümlerin faydasına toplumsal dönüşüm için güçlü bir araç olmasını sağlayacak ve cinsiyetten bağımsız olarak toplumun tüm bireylerinin yarar sağlayacağı yenilikleri destekleyecektir.

Aynı vakitte, yapay zekânın etik, yasal ve toplumsal tesirlerinin adalet, hesap verebilirlik ve şeffaflığı önceliklendiren bir bakış açısıyla ele alınmasını sağlayacaktır. Bu bakış açısı, tüm bireylerin ve toplulukların gelişebileceği daha kapsayıcı, dinamik ve ileri görüşlü bir dijital dünyaya katkı sağlayacaktır.